ایران به عنوان کشوری با موقعیت جغرافیایی استراتژیک و هم‌مرز با 15 کشور، از ظرفیت بالایی برای توسعه تجارت منطقه‌ای برخوردار است. در سال‌های اخیر، توجه به همسایگان به‌عنوان یکی از اولویت‌های سیاست خارجی و اقتصادی ایران مطرح شده و نتایج آن در افزایش حجم تجارت با این کشورها نمایان است. بر اساس آمارهای اخیر، در 10 ماهه سال 1403 (تا پایان دی‌ماه)، حجم تجارت ایران با 15 کشور همسایه به حدود 59.7 میلیارد دلار رسیده که نشان‌دهنده رشدی 19.2 درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته است. این رقم، گواهی بر تلاش ایران برای تقویت روابط اقتصادی با کشورهای پیرامون خود و کاهش وابستگی به بازارهای دوردست است.
جایگاه امارات در تجارت ایران با همسایگان
در میان این 15 کشور همسایه، امارات متحده عربی به‌عنوان یکی از شرکای کلیدی تجاری ایران برجسته است. این کشور نه‌تنها به دلیل نزدیکی جغرافیایی، بلکه به واسطه زیرساخت‌های تجاری پیشرفته و نقش آن به‌عنوان دروازه ورود به بازارهای جهانی، جایگاه ویژه‌ای در مبادلات ایران دارد. بر اساس داده‌ها، در 10 ماهه سال 1403، امارات با حجم تجارت بیش از 22.8 میلیارد دلار، بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران در میان همسایگان بوده است. این میزان شامل صادرات و واردات می‌شود و نشان‌دهنده سهمی قابل‌توجه از کل تجارت 59.7 میلیارد دلاری ایران با همسایگان است.
صادرات ایران به امارات
در بخش صادرات، ایران در 10 ماهه امسال حدود 5.96 میلیارد دلار کالا به امارات صادر کرده که رشدی 12 درصدی نسبت به سال گذشته را نشان می‌دهد. این رقم، امارات را پس از عراق (با 10.17 میلیارد دلار) به دومین مقصد صادراتی ایران در میان همسایگان تبدیل کرده است. کالاهای صادراتی ایران به امارات عمدتاً شامل محصولات پتروشیمی، مواد معدنی، و کالاهای کشاورزی است که از طریق بنادر جنوبی ایران به این کشور ارسال می‌شود.
واردات ایران از امارات
در مقابل، امارات نقش بسیار پررنگ‌تری در تأمین کالاهای وارداتی ایران دارد. در همین بازه زمانی، ایران حدود 16.9 میلیارد دلار کالا از امارات وارد کرده که این کشور را به بزرگ‌ترین مبدأ واردات ایران در میان همسایگان تبدیل کرده است. این حجم، حدود 56.6 درصد از کل واردات 29.87 میلیارد دلاری ایران از همسایگان را تشکیل می‌دهد. از جمله کالاهای وارداتی از امارات می‌توان به تلفن‌های همراه هوشمند، تجهیزات صنعتی، و کالاهای مصرفی اشاره کرد. به طور خاص، در سال 1402، امارات نزدیک به 2.87 میلیارد دلار از محل فروش تلفن همراه به ایران درآمد داشته که نشان‌دهنده نقش این کشور در تأمین نیازهای تکنولوژیک ایران است.
سهم امارات از کل تجارت 60 میلیارد دلاری
اگر حجم کل تجارت ایران با همسایگان را 59.7 میلیارد دلار در نظر بگیریم، سهم امارات با احتساب مجموع صادرات (5.96 میلیارد دلار) و واردات (16.9 میلیارد دلار)، به حدود 22.86 میلیارد دلار می‌رسد. این یعنی امارات به تنهایی حدود 38.3 درصد از تجارت ایران با 15 کشور همسایه را در اختیار دارد. این سهم قابل‌توجه، نشان‌دهنده وابستگی متقابل اقتصادی میان دو کشور و اهمیت امارات به‌عنوان یک هاب تجاری برای ایران است.
عوامل موفقیت امارات در تجارت با ایران
چند عامل کلیدی در برجسته شدن نقش امارات در تجارت با ایران مؤثر بوده است:
- نزدیکی جغرافیایی و دسترسی آسان: فاصله کوتاه دریایی میان بنادر ایران و امارات، هزینه‌های حمل‌ونقل را کاهش داده و سرعت تجارت را افزایش می‌دهد.
- زیرساخت‌های تجاری پیشرفته: امارات با بندر جبل‌علی و مناطق آزاد تجاری، بستری مناسب برای مبادلات بین‌المللی فراهم کرده است.
- نقش واسطه‌گری: امارات به‌عنوان پلی برای ورود کالاهای جهانی به ایران عمل می‌کند، به‌ویژه در شرایط تحریم که دسترسی مستقیم به برخی بازارها محدود است.
- تنوع کالاهای وارداتی و صادراتی: تنوع در سبد تجاری دو کشور، از مواد خام تا محصولات نهایی، به پایداری این رابطه کمک کرده است.
چالش‌ها و فرصت‌ها
با وجود این حجم بالای تجارت، چالش‌هایی نیز وجود دارد. کاهش یک درصدی ارزش واردات از امارات در سال 1403 نسبت به سال قبل، می‌تواند نشانه‌ای از تلاش ایران برای تنوع‌بخشی به شرکای تجاری خود باشد. از سوی دیگر، فرصت‌هایی مانند افزایش صادرات غیرنفتی به امارات (که هدف‌گذاری 8 میلیارد دلاری برای آن در سال‌های گذشته مطرح شده بود) و تقویت همکاری‌های بانکی و لجستیکی می‌تواند این رابطه را بیش از پیش گسترش دهد.
نتیجه‌گیری
تجارت 60 میلیارد دلاری ایران با همسایگان در 10 ماهه سال 1403، نشان‌دهنده ظرفیت بالای منطقه برای رشد اقتصادی است. در این میان، امارات با سهمی حدود 38.3 درصدی (22.86 میلیارد دلار)، نقشی بی‌بدیل در این مبادلات ایفا می‌کند. این کشور نه‌تنها بزرگ‌ترین تأمین‌کننده کالاهای وارداتی ایران در میان همسایگان است، بلکه به‌عنوان دومین مقصد صادراتی نیز جایگاه خود را تثبیت کرده است. تقویت این رابطه، همراه با رفع موانع موجود، می‌تواند به تحقق اهداف بلندمدت تجاری ایران در منطقه کمک کند و وابستگی به اقتصاد نفتی را کاهش دهد.